# 10 Historische krantenadvertenties/-berichten op een lay-out

Naast de 'belangrijke' (kopieën van) archiefstukken zoals geboorte-, huwelijks- en overlijdensakten zijn er op diverse sites nog veel meer gedrukte, historische vermeldingen te vinden, die niet alleen interessant zijn vanwege hun inhoud, maar zeker minstens zo belangrijk zijn om de compositie van de lay-out te 'verluchtigen' en compleet te maken.







Gedrukt materiaal
Het gaat hierbij met name om gedrukte berichten, die te vinden zijn in historische kranten, tijdschriften, algemene periodieken en in wat mindere mate boeken. Het zijn de familieberichten (geboorte, huwelijk, overlijden) uit kranten die het meest waardevol zijn, maar het kunnen ook (reclame)advertenties zijn van een winkel, fabriek, handelsonderneming o.i.d. welke een voorouder in bezit had, of een beroepsmatig bericht van bijvoorbeeld een notaris, advocaat, arts of iemand met een publieke functie. En dan zijn er nog de meer omschrijvende berichten, ja soms zelfs hele artikelen, van bepaalde werkzaamheden of openbare gebeurtenissen waarbij een voorouder betrokken was.

Elisabeth is de vrouw van Jan Kros - zie verderop. Zij waren in goeden doen gezien het aantal privé-advertenties welke zij bij de geboorte van hun kinderen en andere belangrijke familiegebeurtenissen in de Leydsche Courant plaatsten.

Een kopie van de originele gezinskaart uit de 19e eeuw, waarop o.a. de straat en het huisnummer staan vermeld waar de familie Kros-Faber destijds woonde. Elisabeth kreeg negen kinderen. Opvallend bij alle negen geboorte-advertenties is, dat alleen de naam van de moeder, de geboorte datum en het feit of het een zoon of een dochter is vermeld wordt, maar niet de naam van het kind.  

Vijf krantenberichten waarin zowel Jan, maar vooral Elisabeth genoemd worden als mede-organisatoren  van een loterij ten behoeve van de slachtoffers van de enorme stadsbrand in Enschede in 1862, het jaar waarin ook de zilveren halve gulden onderaan de pagina geslagen (en bij deze gedoneerd…) is. Om het verhaal compleet en de lay-out wat compositie betreft evenwichtig te maken, zijn op de linker helft van de pagina nog 2 tekstblokken en 2 afbeeldingen (internet) van de ramp geplakt. Zo ontstaan er wat inhoud en compositie betreft 2 duidelijk verschillende, verticale 'banen', die echter wel  met elkaar te maken hebben.

Het zoeken naar dit soort (kranten)advertenties en/of- berichten is in de meeste gevallen tamelijk eenvoudig, al kan het soms wel tijdrovend zijn. Bij de meeste sites vul je simpelweg de voor- en achternaam(en) van de betreffende voorouder, winkel o.i.d. in en dan maar afwachten of er na de 'klik' iets gevonden wordt. Bij veel voorkomende namen kan er nog verder doorgezocht moeten worden, voordat je de juiste persoon te pakken hebt. Vul eventueel een geboortedatum- of jaartal in; een plaatsnaam (geboorte, wonen) kan ook helpen. Om te voorkomen dat je hele krantenpagina's of zelfs complete kranten moet afstruinen, geven veel sites d.m.v. een gele, roze of lichtblauwe markeringsstreep de naam aan waar het om gaat. Is dat niet het geval, probeer dan de naam of het woord te vinden met behulp van de zoekbalk. Deze krijg je op het scherm door tegelijkertijd 'Control' (Ctrl) en 'f' in te drukken en vervolgens in het daarna verschenen balkje (meestal bovenaan) de naam in te vullen. Klik op 'zoeken' en je krijgt vanzelf de juiste pagina met de gewenste en tevens gemarkeerde naam/woord te zien, mits hij inderdaad in de tekst voorkomt. Dat kan ook meerdere keren zijn en dat wordt eveneens in de zoekbalk aangegeven. Druk in dat geval simpelweg op 'volgende' of 'vorige'. Vergroot of verklein de advertentie of tekstgedeelte naar wens en print het, zo mogelijk en gewenst - in kleur uit. Het kan ook zo zijn, dat je niet meteen kunt vergroten of verkleinen, maar dat je het bericht eerst moet uitprinten en het daarna vergroot of verkleind moet kopiëren. Zorg ervoor, dat je het in te plakken bericht (of meerdere berichten tegelijk) uiteindelijk op glad, 200 grams (170 mag ook nog) papier afdrukt, omdat dat zich makkelijker, beter en mooier laat verwerken en dat geldt dan met name voor het uitsnijden en (vooral) het opplakken. 

De oudste krant 
Na de uitvinding van de boekdrukkunst rond 1450 door de Duitser Johann Gutenberg werden er in de tweede helft van de 15e eeuw en in de 16e eeuw uitsluitend boeken en geschriften gedrukt. De eerste kranten verschijnen in het eerste decennium van de 17e eeuw en wel in Duitsland. De eerste krant in de Nederlandse taal wordt tijdens de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1618 te Amsterdam gedrukt en heet 'Courante uyt Italien, Duytslandt, &c', waarin het voornamelijk ging over Europese zaken zoals de handel, oorlogen, ziektes en natuurrampen. 
Leuk om te weten is het feit, dat in 1656 te Haarlem de eerste editie verscheen van de 'Weeckelycke Courante van Europa'; in 1664 werd deze naam gewijzigd in 'Oprechte Haarlemsche Courant' en pas in 1847 werd de weekkrant een dagblad. In 1942 fuseerde de krant met het 'Haarlems Dagblad', dat tot op de dag van vandaag nog uitgegeven wordt. 

Links de 'technische' pagina van Jan Kros met alle belangrijke persoonsgegevens. Op de rechterpagina een aantal (van de vele) krantenberichten, die te maken met zijn werkzaamheden voor het Hoogheemraadschap Rijnland te Leiden.

Deze pagina ziet er (nog) wat 'luchtig' uit en niet alle elementen zijn al definitief vastgeplakt; dat laatste geldt met name het krantenbericht, met daarin de naam J. Kros vermeld, en het kopie van zijn geboorte-inschrijving. Deze zijn tijdelijk met een dubbel gevouwen plakbandje opgeplakt, omdat ik het vermoeden/gevoel heb, dat ik in de toekomst toch nog ergens of bij iemand een foto van Jan tegen zal komen, die dan - door de plaats van de twee nog los zittende elementen in de compositie  te veranderen -  toch op deze lay-out geplaatst kan worden.

2  Afbeeldingen en 6 krantenberichten, welke door het Hoogheemraadschap in de Leydsche Courant geplaatst zijn i.v.m. de werkzaamheden van Jan als hoofdopzichter. Geen van de opgeplakte elementen zijn gemat, omdat de lay-out dan erg onrustig zou worden én omdat er geen enkel bericht bij zit dat extra aandacht verdient. Voor de 'visuele rust' in de compositie is het in dit geval wel belangrijk, dat de diverse elementen heel dicht bij elkaar geplakt zijn. Zo ontstaat er a.h.w. toch een geheel en geen onsamenhangende wanorde.

Nog 2 lay-outs naast elkaar (een 'spread') met krantenberichten over  het werk van Jan. Tot op heden heb ik geen voorouder gevonden, die zo veel in kranten en tijdschriften genoemd wordt. Hij heeft dan ook in het totaal twaalf  A3-pagina's in mijn kwartierstaat-album gekregen en dat is eigenlijk uitzonderlijk veel voor een voorouder, die grotendeels leefde in de eerste helft van de 19e eeuw.

De Leydsche Courant speelt een hoofdrol  in de berichtgevingen over Jan Kros. Daarom op  deze

lay-out ook even aandacht voor de krant zelf: linksonder het wapen van Leiden staat dat de courant 3x  per week verschijnt: op maandag, woensdag en vrijdag. Daar staat ook, dat de maandagkrant altijd op zaterdagavond verschijnt…. Pas in de tweede helft van de 19e eeuw wordt de krant een echt dagblad. De overige 5 krantenberichten op deze lay-out hebben allemaal te maken met de gemeenteraad- verkiezingen, waaraan Jan, naast zijn andere werkzaamheden, mee deed van 1848 t/m 1866. Helemaal rechtsboven met rood gemat en op licht gekleurd printpapier afgedrukt een getypt bijschrift over de krant en over Jan.

Rechtsboven het stadhuis van Leiden anno 1866. Meteen links daarvan 2 krantenberichten (o.a. over de benoeming van Jan als gemeenteraadslid) en het wapen van Leiden. De krantenberichten zijn gedeeltelijk over de afbeelding van het stadhuis geplakt, zodat er een soort dicht 'blok' ontstaat, waardoor het duidelijk is dat deze 4 elementen bij elkaar horen.

Daaronder een vijftal berichten over het welslagen van de werkzaamheden van Jan voor het Hoogheemraadschap en over het in 1864 gehouden feest ter gelegenheid van zijn 50 jarig

dienstverband, afsluitend met de regel: 'Moge de waardige Heer Kros nog menig jaar tot het 50-tal zijner dienstjaren zien toegevoegd, tot nut van het Hoogheemraadschap en tot vreugde van zijne talrijke betrekkingen en vrienden'. Jan was op dat moment 67 jaar en uit deze laatste regel blijkt, dat toentertijd gold: niks geen pensioen op je 67ste, maar gewoon doorgaan….!

Delpher Krantenbank 
Pas in de 19e eeuw verschijnen de kranten of dagbladen die we nu nog kennen en waarin we - met een beetje geluk - het nodige over onze voorouders kunnen vinden in de vorm van familie-advertenties, korte berichten waar een voorouder in genoemd wordt of andersoortige, al dan niet commerciële advertenties. De grootste en meest bekende op dit gebied is de krantenbank Delpher, die heel duidelijk en uitstekend toegankelijk is. Er staan ruim 6 miljoen pagina's van Nederlandse kranten, boeken en tijdschriften op, alsmede kranten uit Nederlands Indië en een aantal uitgetypte radiobulletins. Als je gaat zoeken, begin je met het invullen van de naam van de betreffende voorouder, waarna je de eeuw waarin hij of zij leefde moet aanklikken; hierbij kun je kiezen uit de 17e, 18e, 19e of 20e eeuw. Vervolgens geef je het verspreidingsgebied van de krant aan en het soort bericht (advertentie, artikel, familiebericht of illustratie met bijschrift) dat je zoekt. Om voor het zoeken nog meer 'to the point' te komen, kan er gefilterd worden op de naam van de krant en/of de plaats van uitgave. Als de computer de naam of het gewenste woord vindt (en als die in het bestand staat, dan gebeurt dat - onbegrijpelijk overigens - binnen één of slechts enkele seconden), dan laat hij meteen de betreffende pagina zien met daarop in geel, roze of lichtblauw gemarkeerd de plek waar het gezochte staat. Je hoeft dus niet eerst de hele krant door te lezen en dat scheelt bergen tijd! Links in de kantlijn van het scherm staat een icoontje, voorstellende een stift, pen of potlood waarmee je de in dit geval gele markeringsstreep kunt weghalen, zodat het bericht weer 'maagdelijk' wordt. Er staan tevens icoontjes bij om te vergroten/verkleinen en naar links of rechts te roteren. 

Andere kranten 
Heb je geen geluk op Delpher, probeer het dan eens op de sites van één van de ruim 50 regionale/ plaatselijke krantenbanken of streekarchieven; zie voor een overzicht van titels de site 'Lijst Nederlandse krantenarchieven'. Meestal werken deze sites min of meer op dezelfde manier als Delpher, inclusief de (indien gewenst te verwijderen) markeringen. 
Handigheid in het zoeken krijg je door het veel en regelmatig te doen. Vergeet hierbij vooral niet de 'zijpaadjes' in te slaan, o.a. door iets aan de ingetypte benamingen te veranderen, de volgorde van woorden te veranderen of synoniemen te gebruiken. 

De juiste dikte printpapier 
En tot slot: print het gewenste eindresultaat uit op 200 grams glad (maar toch mat), wit printpapier (bestelnr. F 210, waarin 20 vellen op A4-formaat) of 170 grams lichtgekleurd beige printpapier, zodat het lijkt op door de jaren heen verkleurd krantenpapier. 
Daarna de advertenties of berichten netjes recht uitsnijden, eventueel matten en vervolgens opplakken met de (zuurvrije en navulbare) Henkel fotolijmroller (bestelnr. F 029).

Een totaal anders samengestelde lay-out dan de vorige en uit een iets recentere periode: het eerste decennium van de 20ste eeuw. Er staan vijf foto's op uit die tijd (wat een rijkdom overigens om die te hebben…) met daarop mijn grootmoeder Aagje Bruinsel en haar oudste zus Pie (Pietertje). Deze laatste opende in 1906 als 18 jarige in het voorste gedeelte van haar ouderlijk huis (rechtsboven) een winkel voor 'Hoeden en Modes'. Aagje, die toen 12 jaar oud was, hielp Pie in haar winkel tot haar trouwen in 1919. Linksboven een ansichtkaart van de Winterstraat in Dirksland, waar de winkel gevestigd was (zie het Pickup-pijltje). Aagje en Pie zijn in de genoemde periode samen (met en zonder hoed) regelmatig op de foto gegaan, vermoedelijk mede vanwege (zoals we dat tegenwoordig noemen) promotionele doeleinden, want om die reden werden er ook advertenties in de krant geplaatst. Die advertenties, welke op deze lay-out zijn geplakt, zijn gevonden in de 'Krantenbank Zeeland' door te zoeken op de naam 'Bruinsel'. Ze zijn werkelijk een prachtige en sfeervolle aanvulling op de foto's en geven het geheel een extra historisch tintje.
Leuk om te vernoemen is het feit, dat de dames Bruinsel hun vrienden en begunstigers in 1908 d.m.v. de afgebeelde advertentie onderaan de pagina een gelukkig nieuwjaar wensten. Het uitgetypte bijschrift vlak daarboven is op bruin cardstock gemat, zodat het er wat meer uitspringt.

Een mooi voorbeeld van 'zo maar even spontaan een naam zoeken op een krantenbank' is deze lay-out, gemaakt door Corinne de Ling, één van de vaste bezoeksters van de cropdagen bij Familie in Beeld in Heesch.Het betreft één van de kwartierstaat lay-outs van haar opa, en wel over zijn werkzame leven in het toenmalige Nederlands Indië. Eigenlijk wist Corinne niet eens dat hij destijds een café uitbaatte in Batavia en dat maakte de verrassing alleen maar groter.
Het begon allemaal met de kleine advertentie rechts in het midden. Corinne vond hem op de site van krantenbank Delpher.nl toen zij de naam F. A. De Ling intoetste. In één van de hits stond zijn naam in de advertentie van zijn Café Amusant. Vervolgens is zij gaan zoeken op Café Amusant en vond toen de bovenste advertentie. Het café was gelegen aan de Passar Pisang te Batavia en foto's van deze straat werden gevonden in het boek 'Groeten uit Jakarta' van Scott Merilees, gekocht bij de Kringloopwinkel. De advertentie van Ankerpils (gebrouwen door de Archipel Brouwerij Batavia) komt uit een boekje over de Indische Zomer in Den Haag in 2005. En natuurlijk, ook Heiniken's Hollandsch Bier werd in Indië gebrouwen. De koperen munt uit Nederlandsch Indië (evenals de postzegels 'voor een prik' gekocht op de Verzamelaarsjaarbeurs te Utrecht) dateert uit 1904, het jaartal dat ook in de kleine advertentie rechts daarboven vermeld staat.