#3: Toegepast kalligraferen met Faber-Castell stiften

Door Trudie Demoed

Oude, handgeschreven documenten zijn soms ware kunstwerkjes. Dat komt niet alleen vanwege het feit dat ze met een pen (of veer) en inkt geschreven zijn, maar ook en vooral omdat dat de mensen toen de tijd namen om duidelijk en mooi te schrijven. 

Schrijven was destijds een vak, een kunde en als je, zoals de meeste mensen destijds, zelf niet kon schrijven, dan huurde je een 'schrijver' in.

Voor extra mooi schrijfwerk moest je bij de schoonschrijver of kalligraaf zijn. Dat kalligraferen was - en is - een kunst op zich, waar niet alleen kunde en kennis bij kwam kijken, maar ook speciale pennen, inkten e.d. De komst van de (vilt)stift heeft veel veranderd en tegenwoordig kun je kalligraferen op zowel de 'ouderwetse' manier, dus met een echte (vul)pen, als met een stift en dat laatste gaat aanzienlijk makkelijker.

Faber-Castell, bekend om zijn hoogstaande kwaliteit als het om schrijfinstrumenten gaat, heeft een speciale serie kalligrafie-stiften ontwikkeld. De zgn. 'PITT artist pen Calligraphy' is watervast en schrijft prima op bijna iedere ondergond, dit in tegenstelling tot sommige andere merken. De PITT artist pennen hebben een brede, beitelvormige punt van 2,5 mm breed, die ook na langer gebruik zijn vorm en hardheid blijft behouden.

Ideaal dus om in het kwartierstaat- of familiegeschiedenisalbum te gebruiken als het gaat om het schrijven van namen, jaartallen, 'koppen', etiketten e.d. Met zo'n gekalligrafeerde tekst zit je meteen in de juiste sfeer. Faber-Castell brengt de stiften naast het 2,5 mm brede, zwarte exemplaar in 2 andere kleuren uit: (licht)walnut brown en magenta. Leuk ter afwisseling en soms heel mooi bij nostalgisch gekleurd papier, maar zwart zal toch het meest gebruikt worden.

In dit artikel legt Trudie Demoed stap voor stap uit hoe u met deze viltstiften indrukwekkende resultaten kunt bereiken. Het is zeker de moeite waard het zelf eens te proberen, want het oogt natuurlijk geweldig, zo'n mooie, zelfgeschreven tekst!

Werkwijze

Kalligrafie betekent letterlijk 'mooi' (of 'schoon') schrijven. Doordat de stift een brede punt heeft, ontstaat vanzelf een afwisseling in dikke en dunne streken. Hoewel… vanzelf is iets te optimistisch. Het vergt wel wat oefening, zeker wanneer u nog nooit gekalligrafeerd heeft. Maar ook in dit geval geldt: oefening baart kunst en het is bij de familiegeschiedenishobby meer dan de moeite waard er enige handigheid in te krijgen.

Belangrijk

De eerste en zeker de belangrijkste regel is meteen ook de moeilijkste: u moet uzelf aanleren de punt van de pen altijd in een bepaalde richting te houden. Dit noemen we de penstand en die wordt aangeduid in graden.

We kiezen een penstand van 30 graden. Op de klok is dat een lijn die loopt van de acht naar de twee.

Als hulpmiddel is een wijzerplaat afgebeld. Print deze uit, knip hem op de aangegeven lijnen in en steek hem boven op uw (oefen)schrijfblad.

Links: vanaf de horizontale lijn zijn vanuit het middelpunt van de klok en direct links naast de 9 twee insnijdingen naar beneden gemaakt, waardoor de klok op de bovenrand van het papier geschoven kan worden.

Rechts: houd tijdens het schrijven steeds de schuine lijn, die onder een hoek van 30° van de 8 naar de 2 loopt, ter referentie in de gaten.

Zet de punt van de pen nu op de lijn in de aangegeven richting. Zonder die richting te veranderen, wordt de pen verplaatst naar de schrijflijn en trekt u enkele dunne lijntjes parallel aan de lijn op de wijzerplaat.

In het begin vergelijkt u bij iedere letter de penstand met de lijn op uw wijzerplaat, want de techniek van de vaste penstand moet u zich echt eigen maken.

Vervolgens maakt u, zonder de pen te draaien, de letter i af. Als dat lukt, probeert u vervolgens de o.

‘Open’ letters die uit één of meerdere verticale ‘stokken’ bestaan, worden a.h.w. in één richting geschreven: van boven naar beneden, eventueel met een bocht (zoals bij de m en de h) en aan het begin of einde een kleine krul. ‘Gesloten’ letters worden altijd in tenminste 2 streken geschreven en wel in tegengestelde richting (zie de 0 en de 9).

De o wordt in twee streken geschreven. De reden daarvoor is dat het met een brede penpunt niet verstandig is de pen van u af te duwen. Penstreken worden altijd naar je toe getrokken, zo houdt u controle over de beweging.

Het is even wennen, daarom staat bij iedere letter de volgorde van penstreken aangegeven.

Grootte

Het volgende belangrijke punt is de grootte van de letters. Hier geldt: hoe breder de punt van de pen, hoe groter de letter die ermee geschreven wordt.

Bij de stiften van FaberCastell maken we de rompletters niet kleiner dan 6 mm en niet hoger dan 10 mm. Zwart is in 2,5mm. Verkrijgbaar en walnut brown en magenta in 2mm. Toen ik kleinere letters wilde schrijven, heb ik voorzichtig met scherp afbreekmesje de punt wat smaller gemaakt en met succes! Maak in dit geval gebruik van een nieuw mesje, dus breek het oude er vanaf.

Bepaal de hoogte van de romp van een letter met behulp van de breedte van de stiftpunt zoals op de tekening aangegeven.
Voor kleinere letters moet de puntbreedte van de stift met een scherp (afbreek)mesje iets smaller gemaakt worden.

Het is verstandig om rompletters (dat zijn de a, c, e, i, m, n, o, r, s, u, v, w, x  en z) niet groter (hoger) dan 3 à 4 keer de breedte van de penpunt te maken. De lus-, stok- en staartletters komen daar boven en onder uit. U meet dat zoals de foto hiernaast laat zien.

Trek met potlood (scherpe punt) dunne hulplijnen voor de boven- en onderkanten van de rompletters en de uiteinden van de lussen, stokken en staarten. Zet ook streepjes bij het midden en de middens van de linker- en rechterhelft.

Eenheid

Nu we de lettergrootte weten en de penstand goed geoefend hebben, komen we bij het derde punt: Eenheid van schrift in een stuk tekst.

Een stukje genealogie kan dat verduidelijken. Het alfabet kun je zien als een grote familie. De i is de vader van het stel. Deze letter bepaalt de hoogte van de rompletters. De o is de moeder, zij geeft de 25 letterkinderen hun vorm en breedte. Dat betekent, dat alle letters van het alfabet moeten lijken op de o wat betreft vorm en breedte en op de i voor hun hoogte.

Sommige letters lijken op de vader: de j en de l. Andere lijken erg op de o: de c en de e.

Voor alle letters geldt dat ze bestaan uit een stukje i en een stukje o, daarnaast hebben ze ook een specifiek eigen vorm. En natuurlijk zijn er ook hier de buitenbeentjes, wat dacht u van de k, v,w,x en z? Net een mensenfamilie, toch?

Oefen het woord(en) eerst op een kladje. Bepaal de lengte ervan en zorg dat het midden van het woord samenvalt met het midden van de beschikbare ruimte.

Alfabet

U vindt hierbij een voorbeeldletters, uitgaande van de i en de o, waarbij de volgorde van de pennenstreken is weergegeven. Hoofdletters kunt u beter niet te groot maken, ongeveer tweederde van de rompletters eronder of erboven is groot genoeg.

Cijfers mogen zo groot als de hoofdletters geschreven worden. U kunt ook de grootte van de rompletters aanhouden.

Wanneer u de letters klein maakt, is het verstandig ze rond te schrijven; maakt u lange letters, dan mogen ze ovaal van vorm zijn.

Natuurlijk trekt u voor het schrijven met dun potlood zorgvuldig lijntjes, inclusief de spoorlijntjes voor de hoogte.

Kalligrafie op A3 postervellen
Naast het schrijven van de benamingen van (verre) voorouders op de relatie-labels komen de gekalligrafeerde teksten/woorden/cijfers ook heel mooi uit op de A3 postervellen. Het gaat hier wel uitsluitend om de belangrijke, groot geschreven woorden. Op de in te vullen stippellijntjes schrijft u de tekst met de ‘gewone’ Schneider Xpress documentenpen, die een duidelijke en scherpe schrijfdikte van 0,8 cm heeft.

De kalligrafiestiften, knipvellen met relatielabels en A3 postervellen uit dit artikel zijn allemaal verkrijgbaar in Creatief Centrum Heesch en in onze webwinkel. 

Klik hier om de kalligrafiestiften te bekijken/bestellen.
Klik hier om de knipvellen te bekijken/bestellen.